Hormoonvervanging na PMDD Operatie: Levenslange HRT Gids

Waarom HRT essentieel is na oophorectomie

Na verwijdering van je eierstokken produceer je geen oestrogeen en progesteron meer. Dit betekent chirurgische menopauze - ongeacht je leeftijd.

Wat gebeurt er zonder HRT?

Korte termijn (weken-maanden):
• Ernstige opvliegers (10-30x per dag)
• Nachtelijk zweten (slaap onmogelijk)
• Extreme vermoeidheid
• Stemmingsproblemen (niet PMDD maar menopauze)
• Concentratieproblemen
• Vaginale droogheid

Lange termijn (jaren): NIET: Osteoporose - 2-3% botverlies per jaar → verhoogd fractuurrisico NIET: Cardiovasculaire ziekten - verhoogd risico hartaanval/beroerte NIET: Cognitieve achteruitgang - verhoogd dementierisico NIET: Urogenitale atrofie - permanente vaginale/blaasproblemen NIET: Vroegtijdige veroudering - huid, gewrichten, spieren

Met HRT: Bescherming tegen alle bovenstaande risico's Goede kwaliteit van leven Normale levensverwachting Gezonde botten, hart, brein

HRT is geen keuze maar medische noodzaak na oophorectomie!

Oestrogeen-only vs Combinatie HRT

Met hysterectomie (baarmoeder weg): Oestrogeen-only HRT

Wat neem je:
• Alleen oestrogeen (estradiol)
• Geen progestageen nodig

Voordelen: Eenvoudigste HRT Minste bijwerkingen Geen risico op PMDD-achtige symptomen (progestageen triggert PMDD) Lager risico op borstkanker dan combinatie-HRT Beste optie na PMDD-operatie

Doseringen estradiol:
• 1-2 mg oraal per dag
• 50-100 mcg transdermale pleister (2x per week)
• 0.75-1.5 gram gel per dag

Zonder hysterectomie (baarmoeder blijft): Combinatie HRT

Wat neem je:
• Oestrogeen (estradiol)
• Progestageen (beschermt baarmoederslijmvlies)

Waarom progestageen nodig: Oestrogeen-only stimuleert baarmoederslijmvlies → verhoogd risico baarmoederkanker. Progestageen beschermt hiertegen.

Uitdaging bij PMDD: LET OP: Progestageen kan PMDD-achtige symptomen triggeren LET OP: 10-20% vrouwen krijgt symptomen terug

Oplossingen:
• Micronized progesteron (lichaamseigen, beste tolerantie)
• Zeer lage dosis progestageen
• Continue regime (dagelijks lage dosis ipv cyclisch hoge dosis)
• Mirena spiraaltje (lokaal progestageen, minimale systemische effecten)
• Overweeg alsnog hysterectomie bij ernstige symptomen

Toedieningsvormen: Wat past bij jou?

Orale tabletten (meest gebruikt)

Estradiol (Progynova, Estrofem):
• 1-2 mg per dag
• Innemen met eten

Voordelen: Goedkoop Makkelijk dosering aanpassen Bekend en veilig

Nadelen: LET OP: Dagelijks innemen (compliance) LET OP: First-pass lever metabolisme (iets hoger tromboserisico) LET OP: Schommelingen bloedsp iegel (innameafhankelijk)

Beste voor: Vrouwen zonder risicofactoren, voorkeur voor tablet

Transdermale pleisters (aanbevolen bij PMDD)

Estradiol pleisters (Systen, Estraderm):
• 50-100 mcg per 24u
• Wisselen 2x per week (bijv. maandag/donderdag)

Voordelen: Stabieler bloedspiegels (geen dagelijkse pieken/dalen) Bypass lever → lager tromboserisico Betere cardiovasculaire bescherming Niet dagelijks denken aan innemen

Nadelen: LET OP: Huidirritatie mogelijk (10-20%) LET OP: Plakken los (zweten, sport) LET OP: Zichtbaar (kleding)

Beste voor: Vrouwen met voorkeur stabiele spiegels, verhoogd tromboserisico

Gel (flexibel)

Estradiol gel (Oestrogel, Gynae):
• 0.75-1.5 gram per dag
• Aanbrengen op armen/buik

Voordelen: Zeer flexibele dosering Stabiele spiegels Bypass lever Geen huidirritatie op één plek

Nadelen: LET OP: Dagelijks aanbrengen LET OP: Wachttijd (15 min droogtijd) LET OP: Niet douchen/zwemmen direct na LET OP: Duurder

Beste voor: Vrouwen die flexibiliteit willen, gevoelige huid

Andere vormen

Oestrogeen spray (Lenzetto):
• 1-3 sprays per dag op arm
• Vergelijkbaar met gel

Implantaten (zeldzaam in NL/BE):
• Oestrogeen pellet onder huid (6 maanden werkzaam)
• Invasief, moeilijk dosering aanpassen

Vaginale ring (Estring - lokaal):
• Alleen voor lokale vaginale symptomen
• Onvoldoende voor systemische bescherming

Dosering: Vinden van jouw optimale balans

Startdosis

Standaard startdosis:
• Oraal: 2 mg estradiol per dag
• Pleister: 50 mcg per 24u
• Gel: 1 gram per dag

Start binnen 2 weken na operatie (sommige starten dag na operatie)

Evaluatie en aanpassing (eerste 3-6 maanden)

Maand 1:
• Opvliegers verminderen (maar nog aanwezig)
• Energie keert geleidelijk terug
• Eventuele bijwerkingen (gespannen borsten, hoofdpijn) meestal tijdelijk

Maand 2-3:
• Meeste menopauze-symptomen verbeterd
• Evaluatie: voldoende? Te veel? Te weinig?
• Bloedonderzoek (optioneel): oestradiol spiegel meten

Aanpassing nodig bij:
• Aanhoudende opvliegers → verhoog dosis
• Gespannen borsten, hoofdpijn → verlaag dosis
• Terugkeer emotionele instabiliteit → controleer dosis / check of PMDD-gerelateerd

Streefwaarden

Oestradiol bloedspiegel:
• 150-300 pmol/L (optimaal voor botbescherming en symptoomcontrole)
• 100-150 pmol/L (minimaal acceptabel)
• < 100 pmol/L (te laag, verhoog dosis)

Let op: Symptomen belangrijker dan labwaarden. Als je je goed voelt bij bepaalde dosis, is dat leidend.

Bijwerkingen en problemen oplossen

Gespannen borsten

Oorzaak: Te hoge oestrogeen dosis Oplossing:
• Verlaag dosis 25-50%
• Geef het tijd (kan eerste maanden normaal zijn)
• Check of je progestageen ook gebruikt (versterkt effect)

Hoofdpijn

Oorzaak: Meestal te hoge dosis of schommeling spiegels Oplossing:
• Switch van oraal naar transdermaal (stabieler)
• Verlaag dosis
• Zorg voor consistente innametijden

Opgeblazen gevoel, waterretentie

Oorzaak: Meestal progestageen (als combinatie-HRT) Oplossing:
• Switch naar micronized progesteron
• Verlaag progestageen dosis
• Sommige vrouwen gebruiken magnesium (300-400 mg), bespreek met arts

Terugkeer PMDD-achtige symptomen

Oorzaak:
• Progestageen (bij combinatie-HRT)
• Fluctuerende oestrogeen spiegels
• Dosis te laag of te hoog

Oplossing:
• Als combinatie-HRT: Switch naar micronized progesteron (beste tolerantie)
• Overweeg continue regime (dagelijks ipv cyclisch)
• Gebruik Mirena (lokaal progestageen ipv systemisch)
• Laatste optie: Hysterectomie om over te gaan op oestrogeen-only
• Bij oestrogeen-only maar toch symptomen: Check dosering (te laag of te hoog kan beide symptomen geven)

Vaginaal bloedverlies (bij combinatie-HRT)

Normaal bij cyclisch regime: Onttrekkingsbloeding verwacht Bij continue regime:
• Eerste 3-6 maanden: doorbraakbloedingen normaal (passen aan)
• Na 6 maanden: evalueer, mogelijk dosisaanpassing nodig

Altijd contact arts bij:
• Hevig bloedverlies
• Bloedverlies na jaren zonder (nieuwe start)
• Pijnlijk bloedverlies

Langetermijn monitoring

Jaarlijkse controles

Bij huisarts:
• Algemeen welzijn en symptomen
• Bloeddruk
• Gewicht
• Borsten palpatie
• Vaginaal onderzoek (indien klachten)

Bloedonderzoek (optioneel):
• Oestradiol spiegel (als symptomen of twijfel dosering)
• Leverwaarden (bij oraal HRT, vooral eerste jaren)
• Lipiden profiel (cholesterol - om de 2-5 jaar)

DEXA-scan (botdichtheid)

Timing:
• Baseline: voor operatie of direct na
• Herhaling: elke 2-5 jaar
• Vaker indien: risicofactoren, lage dosis HRT, twijfel over compliance

Streefwaarden:
• T-score > -1.0: normaal
• T-score -1.0 tot -2.5: osteopenie (let op)
• T-score < -2.5: osteoporose (behandeling nodig)

Mammografie (borstfoto)

Standaard screening:
• 50-75 jaar: elke 2 jaar (bevolkingsonderzoek)
• Bij familiair risico: vanaf 40-45 jaar, jaarlijks

HRT en borstkankerrisico:
• Oestrogeen-only: geen of zeer klein verhoogd risico
• Combinatie-HRT: klein verhoogd risico (vooral na 5+ jaar)
• Na PMDD-operatie met hysterectomie: oestrogeen-only = optimaal

Speciale situaties

HRT en gevoelens van vrouwelijkheid

Emotioneel: Na operatie en met HRT voel je je mogelijk "anders". Dit is normaal:
• Geen natuurlijke cyclus meer
• Hormonen zijn "nep" (voelt misschien zo)
• Rouw over verlies vruchtbaarheid

Realiteit:
• HRT oestrogeen is bio-identiek (zelfde als lichaam maakt)
• Je lichaam herkent het als "echt"
• Je vrouwelijkheid wordt niet bepaald door eierstokken
• Counseling kan helpen bij identiteitsvragen

Libido na operatie

Verlaagd libido (veel voorkomend): Oorzaken:
• Verlies van testosteron (eierstokken maken ook kleine hoeveelheid)
• Vaginale droogheid
• Psychologische aanpassing

Oplossingen:
• Lokaal oestrogeen (vagina) voor droogheid
• Testosteron toevoegen (low-dose gel of implant) - bespreek met gynaecoloog
• Glijmiddel
• Counseling (indien psychologisch)
• Tijd (herstelperiode)

Zwanger worden onmogelijk

Na verwijdering eierstokken is zwangerschap biologisch onmogelijk. Geen HRT-vorm herstelt vruchtbaarheid.

Emotionele verwerking: Zelfs als kinderwens afgesloten was, kan definitieve verlies moeilijk zijn. Rouw is normaal en okay. Overweeg counseling.

Perioperatieve periode (eerste weken na operatie)

HRT starten:
• Vaak al in ziekenhuis of week 1-2 na operatie
• Start niet te lang wachten (opvliegers intens zonder)

Herstel en HRT:
• HRT beïnvloedt wondherstel niet negatief
• Kan zelfs helpen (oestrogeen bevordert wondgenezing)

Kosten en vergoeding

Nederland

HRT medicatie:
• Oraal: €10-30 per maand
• Pleisters: €15-40 per maand
• Gel: €20-50 per maand
• Vergoed via basisverzekering (na eigen risico)

Controles:
• Huisarts consult: vergoed
• DEXA-scan: vergoed bij indicatie
• Bloedonderzoek: vergoed bij indicatie

Levenslange kosten:
• Zonder verzekering: €200-600/jaar
• Met verzekering: eigen risico (€385 in 2024)

België

• Terugbetaling via mutualiteit
• Remgeld afhankelijk van product
• Controles: terugbetaling via mutualiteit

Stoppen met HRT: Wanneer en hoe?

Wanneer stoppen?

Traditioneel advies (verouderd):
• Stop HRT na 5-10 jaar
• Risico/baten afweging

Modern advies (na oophorectomie):
• Levenslang HRT aangeraden (zeker tot natuurlijke menopauze leeftijd 50-52)
• Na 50-52 jaar: individuele afweging
• Bij goede gezondheid en geen risico's: doorgaan vaak beter dan stoppen

Redenen om te stoppen:
• Borstkanker diagnose (hormoongevoel ig)
• Ernstige bijwerkingen die niet opgelost worden
• Persoonlijke voorkeur (na zorgvuldige afweging risico's)

Hoe stoppen (indien gekozen)?

Uitslopen (aanbevolen):
• Geleidelijk verlagen over 6-12 maanden
• Halve dosis → kwartstopp
• Monitoren symptomen en botdichtheid

Direct stoppen:
• Alleen bij medische noodzaak (bijv. borstkanker)
• Verwacht return opvliegers en andere symptomen
• Verhoogd risico botbreuken en hart

Na stoppen:
• DEXA-scans vaker (jaarlijks)
• Calcium en vitamine D suppletie (bespreek dosering met arts)
• Eventueel bisfosfonaten (botmedicatie) bij osteoporose

Checklist: Succesvol leven met HRT

Dagelijks:
• HRT innemen/aanbrengen (consistente tijd)
• Bij gel: aanbrengen op schone droge huid
• Bij pleisters: check of plakken goed zit

Wekelijks:
• Bij pleisters: wisselen 2x per week (vaste dag/tijd)

Maandelijks:
• Zelfonderzoek borsten
• Check medicijnvoorraad (tijdig bestellen)

Jaarlijks:
• Huisarts controle
• Evalueer welzijn en symptomen
• Bloeddruk check
• Overweeg bloedonderzoek (oestradiol spiegel)

Elke 2-5 jaar:
• DEXA-scan (botdichtheid)
• Mammografie (vanaf 50 jaar)

Belangrijke vragen aan je behandelaar

Voor start HRT:
• Welke vorm HRT raadt u aan (oraal/transdermaal/gel)?
• Welke startdosis?
• Wanneer start ik (direct na operatie of wachten)?
• Alleen oestrogeen of combinatie? (afhankelijk hysterectomie)
• Hoe vaak zijn controles nodig?
• Wat zijn tekenen dat dosering niet klopt?
• Wat doe ik bij bijwerkingen?
• Hoe lang blijf ik HRT gebruiken (levenslang aanbevolen)?

Veelgestelde vragen

"Krijg ik PMDD terug met HRT?" Zeer onwaarschijnlijk met oestrogeen-only HRT (na hysterectomie). HRT is stabiel (geen schommelingen zoals natuurlijke cyclus). Bij combinatie-HRT kan progestageen symptomen triggeren (oplossing: micronized progesteron of Mirena).

"Is HRT veilig na PMDD-operatie?" Ja, HRT na oophorectomie is medisch noodzakelijk en veilig. Voordelen overtreffen risico's ruimschoots, zeker bij oestrogeen-only.

"Wat als ik HRT vergeet?" Eenmalig vergeten: niet erg, neem zodra je eraan denkt (tenzij bijna tijd voor volgende dosis). Regelmatig vergeten: overweeg pleisters (wekelijks) ipv dagelijks.

"Word ik dik van HRT?" HRT zelf veroorzaakt geen gewichtstoename. Menopauze (met of zonder HRT) kan metabolisme vertragen. Gezonde leefstijl blijft belangrijk.

"Kan ik stoppen als ik me goed voel?" Niet aan te raden. Je voelt je goed door HRT. Stoppen betekent terugkeer menopauze-symptomen en verhoogd risico osteoporose/hartziekten.

---

---

*Dit artikel is bedoeld voor educatieve doeleinden. HRT na oophorectomie moet altijd onder medische begeleiding. Bespreek altijd met je gynaecoloog of huisarts welke HRT het beste bij jou past.*

Laatste update: November 2024 Leestijd: 14 minuten Medisch gereviewed: In afwachting