Hysterectomie en Oophorectomie bij PMDD: Complete Chirurgie Gids
Laatste update: 26 november 2024
22 min leestijd
Wat is chirurgische behandeling bij PMDD?
Chirurgische behandeling van PMDD betekent bilaterale oophorectomie (verwijdering beide eierstokken), meestal in combinatie met hysterectomie (verwijdering baarmoeder). Dit creëert een chirurgische menopauze - permanent en onomkeerbaar.
Waarom is dit de enige definitieve oplossing?
PMDD wordt veroorzaakt door een abnormale hersengevoeligheid voor cycusschommelingen in oestrogeen en progesteron. Deze hormonen worden uitsluitend geproduceerd door je eierstokken. Door de eierstokken te verwijderen:
NIET: Geen eierstokken NIET: Geen oestrogeen- en progesteronproductie NIET: Geen hormooncyclus NIET: Geen hormoonschommelingen Geen PMDD Successcijfers: 90-95% van vrouwen is volledig symptoomvrij na operatie (bij correcte diagnose en met HRT).Belangrijke misverstanden
NIET: Mythe: "Een hysterectomie kan helpen bij PMDD" Feit: Alleen een hysterectomie (baarmoeder verwijderen) helpt NIET bij PMDD. Je eierstokken blijven hormonen produceren en cyclus blijft bestaan (alleen zonder menstruatie). NIET: Mythe: "Na operatie ben je klaar en hoef je niets meer" Feit: Na operatie heb je levenslang hormoonvervanging (HRT) nodig voor gezondheid en kwaliteit van leven.- NIET: Mythe: "Chirurgie is de eerste keus behandeling"
Feit: Chirurgie is laatste stap na falen van:
- SSRIs (meerdere)
- Anticonceptiepil/hormonale behandelingen
- GnRH-test (positief)
- Leefstijlaanpassingen
- Psychotherapie
Wanneer is chirurgie geïndiceerd?
Medische criteria
- Absolute vereisten:
- Bevestigde PMDD-diagnose - Minimaal 2 cycli DRSP tracking - DSM-5 criteria vervuld - Uitsluiting andere psychiatrische aandoeningen
- Therapieresistent - Minimaal 2 verschillende SSRIs geprobeerd (voldoende dosis, voldoende lang) - Hormonale behandelingen geprobeerd (anticonceptiepil, eventueel GnRH) - Leefstijlaanpassingen en psychotherapie inadequaat effect
- Positieve GnRH-test - 3-6 maanden chemische menopauze - Symptomen waren volledig of grotendeels verdwenen - Bevestiging dat hormoonsuppressie werkt
- Ernstige impact op leven - Onmogelijk functioneren in luteale fase - Relaties/gezin ernstig beïnvloed - Werk/studie onmogelijk - Gevaar voor zelfbeschadiging - Kwaliteit van leven onacceptabel
Wanneer wordt chirurgie NIET aangeraden?
- Absolute contra-indicaties:
- Twijfel over PMDD-diagnose
- Niet-cyclische psychiatrische symptomen (niet PMDD!)
- Negatieve GnRH-test (symptomen bleven tijdens chemische menopauze)
- Onbehandelde andere mentale gezondheidsproblemen
- Geen adequate conservatieve behandeling geprobeerd
- Kinderwens
- Relatieve contra-indicaties:
- Zeer jong (< 30 jaar) - tenzij uitzonderlijke situatie
- Medische risicofactoren (obesitas, hartziekte)
- Psychologische instabiliteit
- Inadequate sociale ondersteuning
- Onrealistische verwachtingen
Welke operatie: alleen eierstokken of ook baarmoeder?
Optie 1: Bilaterale oophorectomie + hysterectomie (meest gekozen)
- Wat wordt verwijderd:
- Beide eierstokken
- Beide eileiders
- Baarmoeder (+ eventueel baarmoederhals)
- Voordelen:
- Geen risico op baarmoederhalskanker (als cervix ook weg)
- Geen baarmoederkanker risico
- Geen vaginaal bloedverlies
- HRT zonder progestageen mogelijk (belangrijkste voordeel!)
- Eenvoudigere HRT (alleen oestrogeen)
- Geen risico dat klein restje ovarium blijft functioneren
- Nadelen:
- Grotere operatie (langere herstel)
- Iets meer risico's (blaas/darm beschadiging)
- Mogelijk verzwakking bekkenbodem
- Wanneer kiezen:
- Als gynaecoloog aanraadt (meest gebruikelijk in NL)
- Bij gezinsgeschiedenis baarmoederhals/baarmoederkanker
- Voorkeur voor eenvoudigere HRT
- Voorkeur voor geen menstruatie ooit meer
Optie 2: Alleen bilaterale oophorectomie (eierstokken verwijderen)
- Wat wordt verwijderd:
- Beide eierstokken
- Beide eileiders
- Wat blijft:
- Baarmoeder
- Baarmoederhals
- Voordelen:
- Kleinere operatie (sneller herstel)
- Minder operatierisico's
- Behoud orgaan
- Nadelen:
- HRT met progestageen nodig (bescherming baarmoederslijmvlies)
- Progestageen kan PMDD-achtige symptomen triggeren bij sommige vrouwen
- Risico op baarmoederproblemen later (hoewel laag zonder cyclus)
- Kleine kans op restovarieel weefsel dat blijft functioneren
- Wanneer kiezen:
- Jonge leeftijd
- Persoonlijke voorkeur orgaanbehoud
- Lagere operatierisico belangrijk
Wat met eileiders?
- Eileiders worden altijd verwijderd bij beide opties:
- Verlaagt risico op eierstokkanker (kan beginnen in eileider)
- Voorkomt zwangerschap bij restovarium weefsel
- Geen functie meer zonder eierstokken
Operatietechnieken
Laparoscopie (kijkoperatie) - Meest gebruikt
- Methode:
- 3-4 kleine sneetjes (0.5-1 cm) in buik
- Camera en instrumenten via sneetjes
- CO2 gas blaast buik op (ruimte voor werken)
- Organen worden via kleine sneetjes verwijderd
Laparotomie (open operatie)
- Methode:
- Grote horizontale snede onderbuik (bikini lijn)
- Direct zicht en toegang tot organen
- Organen verwijderd via snede
Robotic-assisted laparoscopie (Da Vinci)
- Methode:
- Zoals laparoscopie maar chirurg bestuurt robot
- Nog preciezere bewegingen
- 3D zicht voor chirurg
Voor de operatie: voorbereiding
Medisch traject (6-12 maanden voor operatie)
- Maand 1-3: Diagnostiek en conservatieve behandeling
- PMDD-diagnose stellen
- Conservatieve behandelingen proberen
- Psychotherapie starten
- Maand 3-6: GnRH-test
- 3-6 maanden chemische menopauze
- Evaluatie: verdwenen symptomen?
- Besluit: operatie ja/nee
- Maand 6-9: Voorbereiding operatie
- Verwijzing naar gynaecoloog
- Intake gesprekken
- Pre-operatief onderzoek
- Operatiedatum plannen
- Maand 9-12: Wachtlijst en voorbereiding
- Fysieke conditie optimaliseren
- Stoppen roken (minimaal 4 weken voor)
- Sociale steun regelen
- Werk/gezin voorbereiden
Onderzoeken voor operatie
- Verplicht:
- Bloedonderzoek (bloedarmoede, stolling, algemeen)
- ECG (hartfunctie) indien > 40 jaar of risicofactoren
- Internist consult (bij medische aandoeningen)
- Anesthesist consult
- Soms:
- DEXA-scan (botdichtheid) - baseline voor later
- Echografie/MRI bekken (bij vermoeden afwijkingen)
- Psychologisch consult
Praktische voorbereidingen
- 2 weken voor operatie:
- Stop bloedverdunners (overleg arts!)
- Stop bepaalde supplementen indien gevraagd door anesthesist
- Regel hulp thuis voor herstelperiode
- Regel kinderopvang indien nodig
- 1 week voor:
- Shop boodschappen (makkelijke maaltijden)
- Bereid huis voor (alles op handhoogte)
- Wash-en-go kleding klaarzetten
- Vervoer van/naar ziekenhuis regelen
- Dag voor operatie:
- Douchen/scheren (volgens instructie)
- Laxeermiddel (darm legen)
- Nuchter vanaf middernacht (geen eten/drinken!)
- Dag van operatie:
- Nuchter blijven
- Lostzittende kleding
- Geen make-up, nagellak, sieraden
- Douchen (antibacteriële zeep)
De operatie zelf
Op de operatiedag
- Aankomst ziekenhuis:
- 2 uur voor operatietijd
- Inschrijving en voorbereiding
- Laatste vragen aan chirurg/anesthesist
- Consent formulieren
- Pre-operatief:
- Operatiekleding aantrekken
- Infuus inbrengen
- Antibiotica prophylaxe
- Antistolling injectie (tromboseprophylaxe)
Tijdens operatie (1.5-4 uur)
- Anesthesie:
- Volledige narcose (algehele anesthesie)
- Beademingsbuis
- Pijnmedicatie
- Operatie:
- Sneden maken (laparoscopie: 3-4 kleine)
- CO2 insufflatie (buik opblazen)
- Exploratie buikholte
- Identificeren en afklemmen bloedvaten
- Verwijderen eierstokken en eileiders
- Eventueel verwijderen baarmoeder
- Controle op bloedingen
- Sluiten incisies
- Post-operatief:
- Ontwaken op recovery
- Pijnbestrijding
- Observatie 1-2 uur
- Naar kamer of naar huis (dagbehandeling soms mogelijk bij alleen oophorectomie)
Na de operatie: herstelperiode
In het ziekenhuis (1-3 dagen)
- Dag 0 (operatiedag):
- Bedrust eerste uren
- Pijnmedicatie via infuus
- Misselijkheid normaal (anesthesie)
- Kleine slokjes water na 4-6 uur
- Urinecatheter (wordt snel verwijderd)
- Dag 1:
- Opstaan en korte wandelingen (belangrijk!)
- Licht eten (proberen)
- Overstap naar pijnstillers via mond
- Wondcontrole
- Eventueel drain verwijderen
- Dag 2-3:
- Meer mobiliseren
- Normale voeding
- Ontslag als: * Goede pijncontrole met orale medicatie * Normaal eten en drinken * Zelfstandig naar toilet * Geen koorts/infectie * Wonden OK
Thuis: eerste 2 weken
- Week 1:
- Rust, rust, rust (lichaam herstelt!)
- Korte wandelingen (10-15 min) elk paar uur
- Geen tillen > 2-3 kg
- Geen trappen (minimaal)
- Pijnmedicatie op schema (niet wachten tot pijn erger is)
- Veel slapen (normaal om 12-14 uur te slapen!)
- Symptomen normaal:
- Vermoeidheid (intens!)
- Opgeblazen gevoel (CO2 gas)
- Schouderpijn (CO2 gas prikkelt middenrif)
- Lichte koorts (< 38°C)
- Bloedverlies vaginaal (weinig, bruin)
- Week 2:
- Meer energie
- Langere wandelingen (20-30 min)
- Licht huishoudelijk werk (afwas, vouwen)
- Nog steeds geen tillen
- Pijnmedicatie afbouwen
Weken 3-6: geleidelijke opbouw
- Week 3-4:
- Korte uitstapjes mogelijk
- Autorijden mogelijk (check verzekering!)
- Licht werken mogelijk (thuiswerk, zittend)
- Wandelingen uitbreiden
- Tillen max 5 kg
- Week 5-6:
- Terug naar werk (aangepast schema)
- Normaal huishouden
- Fietsen/zwemmen mogelijk
- Tillen max 10 kg
- Seksuele activiteit mogelijk (indien comfortabel)
Volledige herstel: 8-12 weken
- Maand 3:
- Volledig werk
- Sporten (geleidelijk opbouwen)
- Geen beperkingen tillen
- Littekens lichter
Wondverzorging
- Laparoscopie littekens:
- Klein (0.5-1 cm)
- Pleisterstrips/lijm (vallen vanzelf af na 10-14 dagen)
- Mag nat worden onder douche (afdepen, niet wrijven)
- Geen bad/zwemmen eerste 2 weken
- Open operatie litteken:
- Groot (10-15 cm horizontaal)
- Hechtingen of nietjes (verwijderen na 10-14 dagen)
- Zelfde verzorging als laparoscopie
- Masseren met olie na 6 weken (litteken soepel houden)
Wanneer direct contact opnemen arts?
Alarmsymptomen: WAARSCHUWING: Hoge koorts (> 38.5°C) WAARSCHUWING: Hevig bloedverlies (doorweken maandverband per uur) WAARSCHUWING: Toenemende buikpijn (niet minder met pijnstillers) WAARSCHUWING: Roodheid, zwelling, pus bij wonden WAARSCHUWING: Pijnlijk, gezwollen been (trombose!) WAARSCHUWING: Kortademigheid, pijn op borst WAARSCHUWING: Niet kunnen plassenNa herstel: leven zonder eierstokken
Directe veranderingen
- Eerste weken na operatie:
- Opvliegers starten binnen 1-2 weken
- Nachtelijk zweten
- Emotionele labiliteit (lage hormonen)
- Vermoeidheid (operatie + menopauze)
- Droge slijmvliezen
- Zodra HRT gestart (vanaf 2 weken na operatie):
- Opvliegers verminderen
- Energie keert terug
- Stemming stabiliseert
- Droogheid vermindert
PMDD-symptomen verdwijnen!
- 90-95% volledige remissie:
- Geen stemmingswisselingen meer
- Geen angst of paniek
- Geen prikkelbaarheid
- Geen depressieve periodes
- Stabiel energieniveau
- Consistent functioneren
- Bij 5-10%: symptomen blijven (deels):
Mogelijke redenen:
- PMDD was niet de enige diagnose
- Comorbide aandoening (depressie, angststoornis) - overweeg psychologische behandeling
- Restovarieel weefsel (zeer zeldzaam)
- HRT triggert symptomen (oplossen door aanpassing)
HRT: essentieel voor gezondheid
Zonder eierstokken produceer je geen oestrogeen meer. Levenslang HRT is essentieel (tenzij contra-indicaties).
- Waarom HRT nodig:
- Voorkomt osteoporose (botontkalking)
- Beschermt cardiovasculair systeem
- Behoudt cognitieve functie
- Beschermt urogenitale gezondheid
- Kwaliteit van leven
- Met alleen oophorectomie (baarmoeder blijft):
- Oestrogeen + progestageen
- Progestageen beschermt baarmoederslijmvlies
- Met hysterectomie (baarmoeder weg):
- Alleen oestrogeen (ideaal!)
- Geen progestageen nodig
- Lager risico op PMDD-achtige symptomen
Lees meer in het uitgebreide artikel over Hormoonvervanging na Operatie.
Lange termijn: kwaliteit van leven
Onderzoeken tonen aan
- Kwaliteit van leven:
- 85-95% is achteraf blij met beslissing
- Significant verbeterde levenskwaliteit
- Betere relaties, werk, dagelijks functioneren
- "Ik heb mijn leven terug"
- Spijt:
- 5-10% heeft spijt
- Meestal bij: * Niet-correcte diagnose (symptomen blijven) * Onvoldoende voorbereiding/counseling * Onrealistische verwachtingen * HRT-problemen
Uitdagingen lange termijn
- Menopauze op jonge leeftijd:
- Gevoelens van verlies vrouwelijkheid
- Identiteit (geen cyclus meer)
- Definitief einde vruchtbaarheid
- Counseling/therapie kan helpen
- HRT afhankelijkheid:
- Levenslang medicatie nodig
- Kosten (hoewel vergoed)
- Monitoring nodig
- Medisch:
- Iets hoger risico sommige aandoeningen (met HRT minimaal)
- Jaarlijkse controles bij huisarts/gynaecoloog
- DEXA-scans elke 2-5 jaar
Kosten en vergoeding
Nederland
- Operatie:
- €5.000-10.000 (afhankelijk van techniek, ziekenhuis)
- Volledig vergoed via basisverzekering (na eigen risico)
- Ziekenhuisopname: vergoed
- Langetermijn (HRT, controles):
- HRT: €100-300/jaar (vergoed via basisverzekering)
- Jaarcontrole huisarts: vergoed
- DEXA-scans: vergoed bij indicatie
België
- Operatie:
- Terugbetaling via mutualiteit (RIZIV/INAMI)
- Remgeld afhankelijk van ziekenhuis en kamer
- Dagverpleging vergoed
- Langetermijn:
- HRT: terugbetaling via mutualiteit
- Controles: terugbetaling
Alternatieven voor chirurgie
Als chirurgie te definitief of niet mogelijk:
- 1. Langdurig GnRH + add-back therapie
- Creëert chemische menopauze (omkeerbaar)
- Met HRT onbeperkt vol te houden
- Duur (€5.000-7.000/jaar)
- 2. Continue hoge-dosis anticonceptiepil
- Suppressie ovulatie met anticonceptiepil
- 40-50% verbetering
- Minder effectief dan chirurgie
- 3. Mirena (hormoon spiraaltje) + hoge-dosis pil
- Dunne baarmoederslijmvlies + suppressie ovulatie
- Wisselende resultaten
- 4. Acceptatie en management
- SSRIs + leefstijl + therapie
- Symptoomreductie 50-60%
- Cyclisch leven plannen met hulp van het PMDD Veerkracht Programma
Veelgestelde vragen
"Word ik te vroeg in de menopauze door operatie?" Ja, je komt in chirurgische menopauze. Met HRT zijn risico's vergelijkbaar met natuurlijke menopauze. Zonder HRT zijn risico's aanzienlijk hoger. "Kan ik nog seks hebben na operatie?" Ja! Seksuele functie blijft normaal. Met HRT blijft vaginale gezondheid goed. Mogelijk zelfs beter libido (geen PMDD meer!). "Word ik dik na verwijdering eierstokken?" Niet direct door operatie. Menopauze (natuurlijk of chirurgisch) kan metabolisme vertragen. Met HRT, beweging en gezonde voeding is gewicht te managen. "Voel ik me nog vrouw?" Emotioneel complex. Fysiek ben je vrouw (eierstokken definiëren je niet). Psychologisch kan identiteitsverwarring optreden. Psychologische hulp, zelfcompassie en peersteun via het PMDD Veerkracht Programma helpen hierbij. "Kan ik nog hormonen krijgen bij borstkanker risico in familie?" Mogelijk. Oestrogeen-only HRT (na hysterectomie) heeft lager risico dan combinatie-HRT. Overleg met gynaecoloog en eventueel oncoloog. "Wat als het niet werkt?" Bij correcte diagnose en GnRH-test is kans op falen 5-10%. Als symptomen blijven: heroverweging diagnose en behandeling onderliggende aandoening met SSRIs of psychologische behandeling.Belangrijke vragen aan je gynaecoloog
- Voor operatie:
- Ben ik geschikt kandidaat voor chirurgie?
- Welke techniek raadt u aan (laparoscopie/open)?
- Alleen eierstokken of ook baarmoeder?
- Wat zijn de risico's in mijn specifieke situatie?
- Hoe is uw ervaring met PMDD-operaties?
- Wat is herstelperiode in mijn geval?
- Hoe wordt HRT geregeld na operatie?
- Wat zijn alternatieven als ik twijfel?
Checklist: Is chirurgie de juiste keuze?
- Overwegen als:
- PMDD bevestigd door specialist
- Meerdere behandelingen geprobeerd (gefaald)
- Positieve GnRH-test (symptomen weg bij chemische menopauze)
- Ernstige impact op leven (werk, relaties, gevaar)
- Gesloten kinderwens
- Begrip van consequenties (onomkeerbaar, levenslang HRT)
- Goede sociale steun
- LET OP: Meer tijd nodig als:
- Twijfel over diagnose
- Niet alle behandelingen geprobeerd
- Geen GnRH-test gedaan
- Instabiele mentale gezondheid (niet-PMDD gerelateerd)
- Twijfel over kinderwens
- Onvoldoende voorbereiding/counseling
- NIET: Niet geschikt als:
- PMDD-diagnose niet bevestigd
- Symptomen niet-cyclisch (geen PMDD)
- Negatieve GnRH-test (symptomen bleven)
- Kinderwens
- Medische contra-indicaties operatie
- Onrealistische verwachtingen ("quick fix")
*Dit artikel is bedoeld voor educatieve doeleinden en vervangt geen medisch advies. Chirurgische behandeling moet altijd zorgvuldig overwogen worden met je gynaecoloog, psychiater en eventueel psycholoog. PMDD Veerkracht ondersteunt je in dit proces maar neemt geen medische beslissingen.*
Laatste update: November 2024 Leestijd: 22 minuten Medisch gereviewed: In afwachtingchirurgiebehandelinghysterectomieoophorectomieoperatiedefinitieve oplossing
Wetenschappelijke Bronnen
- 1.ISPMD Guidelines - Surgical management of PMDD
- 2.ACOG Practice Bulletin - Hysterectomy and oophorectomy indications
- 3.Cochrane Review - Surgical interventions for PMDD
- 4.NICE Guidelines UK - PMDD surgical management
Deze bronnen zijn gebruikt voor de informatie in dit artikel. Voor de meest actuele informatie raden we aan om de originele publicaties te raadplegen.
