Dialectische Gedragstherapie (DBT) bij PMDD: Emoties Reguleren

Wat is DBT en waarom helpt het bij PMDD?

Dialectische Gedragstherapie is ontwikkeld door Marsha Linehan voor mensen met Borderline Persoonlijkheidsstoornis, maar blijkt zeer in onderzoek effectief gebleken voor emotieregulatie bij PMDD. Het combineert acceptatie (mindfulness) met verandering (copingvaardigheden).

Waarom DBT bij PMDD?

PMDD kenmerkt zich door:
• Intense, overweldigende emoties
• Snelle stemmingswisselingen
• Impulsief gedrag (woede-uitbarstingen)
• Interpersoonlijke conflicten
• Gevoel van controleverlies

DBT geeft concrete tools om deze symptomen te managen.

De 4 DBT Modules voor PMDD

Module 1: Mindfulness (Volledige Aandacht)

Wat is het: In het moment zijn, zonder oordeel.

PMDD toepassing: Observeer emoties zonder erin mee te gaan: "Ik voel intense boosheid" (vs "Ik BEN boos en moet nu reageren").

Praktische oefening - STOP:
• Stop: Pauzeer
• Take a breath: Adem diep in
• Observe: Wat voel/denk/doe ik?
• Proceed mindfully: Bewuste keuze maken

Toepassing luteale fase: Partner zegt iets → STOP → observeer woede opkomen → kies bewust reactie (niet automatisch schreeuwen).

Module 2: Distress Tolerance (Crisistolerantie)

Wat is het: Overleven van crisis zonder het erger te maken.

PMDD crisis: Intense emotie, suïcidale gedachten, drang tot zelfbeschadiging.

TIPP Techniek (Acuut ingrijpen): T - Temperature: Koud water in gezicht (activeert parasympathisch zenuwstelsel, kalmeert) I - Intense exercise: 10 min hardlopen/springen (energie kwijt) P - Paced breathing: 5 seconden in, 7 seconden uit (vertraagt hartslag) P - Progressive muscle relaxation: Spanning-ontspanning oefening

ACCEPTS (Crisis doorstaan):
• Activities: Afleiding (puzzel, film, boek)
• Contributing: Help iemand anders
• Comparisons: "Vorige maand lukte dit ook"
• Emotions: Tegenovergestelde emotie oproepen (komedie kijken)
• Pushing away: Crisis tijdelijk wegduwen ("Ik deal hiermee morgen")
• Thoughts: Focus op andere gedachten
• Sensations: Sterke sensatie (ijsblokje vasthouden, hete douche)

Module 3: Emotieregulatie

Wat is het: Begrijpen en veranderen van emoties.

ABC PLEASE (Kwetsbaarheid verminderen): Accumulate positive: Doe dagelijks iets leuks (ook in luteale fase!) - wandeling, serie, contact vriendin.

Build mastery: Doe iets waar je goed in bent → zelfvertrouwen.

Cope ahead: Plan moeilijke momenten: "Als ik me woensdag (dag 24) waardeloos voel, ga ik..." (wandeling, vriendin bellen).

PLEASE:
• PLysical illness: Behandel ziektes
• Eating: Gezond en regelmatig eten
• Avoid mood-altering drugs: Geen alcohol/drugs (verergert PMDD)
• Sleep: 7-9 uur per nacht
• Exercise: 30 min beweging per dag

Tegenovergestelde actie: Emotie zegt: "Blijf in bed, isoleer" Tegenovergestelde actie: Sta op, neem douche, bel vriendin

Werkt omdat gedrag emotie beïnvloedt (niet alleen andersom).

Module 4: Interpersoonlijke Effectiviteit

Wat is het: Relaties behouden terwijl je voor jezelf opkomt.

DEAR MAN (Vragen wat je nodig hebt): Describe: Beschrijf situatie objectief Express: Uit je gevoel Assert: Vraag duidelijk wat je nodig hebt Reinforce: Leg uit waarom het belangrijk is

Mindful: Blijf gefocust op je vraag Appear confident: Zelfverzekerd overkomen Negotiate: Bereid tot compromis

Voorbeeld PMDD: "Schat (D), deze week ben ik in mijn luteale fase en voel me overweldigd. (E) Ik heb ruimte nodig om te rusten. (A) Kun jij vanavond koken en de kinderen naar bed brengen? (R) Dan kan ik herstellen en ben ik morgen weer meer mezelf. Wat denk je? (N)"

GIVE (Relatie behouden):
• Gentle: Vriendelijk blijven (geen agressie)
• Interested: Luisteren naar ander
• Validate: Begrip tonen
• Easy manner: Luchtig blijven

DBT Vaardigheden voor Specifieke PMDD Situaties

Situatie: Boosheid op partner

Probleem: Kleine ergernissen leiden tot explosieve woede.

DBT aanpak:
• STOP: Pauzeer voordat je reageert
• Check the facts: Is dit echt zo erg? (Vaak niet)
• Opposite action: In plaats van schreeuwen → rustig je behoefte uitleggen (DEAR MAN)

Situatie: Suïcidale gedachten

Probleem: "Ik kan dit niet meer aan, ik wil dood."

DBT aanpak:
• TIPP: Koud water gezicht, intense beweging
• Distract: ACCEPTS (afleiding zoeken)
• Crisis survival kit: Vooraf gemaakte lijst met redenen om te leven, contacten, copingstrategieën
• Contact: Bel hulplijn of vertrouwenspersoon

Situatie: Zelfkritiek en schaamte

Probleem: "Ik ben een monster, ik ga tekeer tegen mensen die ik liefheb."

DBT aanpak:
• Self-validation: "Dit zijn symptomen van PMDD, niet wie ik ben"
• Self-compassion: "Ik doe mijn best in moeilijke omstandigheden"
• Repair: Verontschuldig je als je iemand pijn deed, leg PMDD uit

DBT vs CGT: Wat is het verschil?

CGT (Cognitieve Gedragstherapie):
• Focus: Gedachten veranderen
• "Deze gedachte klopt niet, vervang door realistische gedachte"
• Werkt goed bij depressie, angst

DBT:
• Focus: Emoties reguleren + accepteren
• "Ik voel intense emotie, hoe ga ik hiermee om zonder schade?"
• Werkt goed bij emotionele dysregulatie, impulsiviteit

Bij PMDD:
• CGT: Goed voor negatieve gedachten ("Ik ben waardeloos")
• DBT: Goed voor emotie-uitbarstingen, impulscontrole, relatieconflicten

Beste: combinatie van beide!

DBT Therapie Vinden

Waar zoeken:
• GGZ-instellingen (basis of gespecialiseerd)
• Via huisarts
• Zoek "DBT therapeut" of "emotieregulatie therapie"

Formaat:
• Individuele therapie: 1-op-1 sessies (wekelijks)
• Vaardigheidstraining groep: Groepssessies DBT skills (wekelijks)
• Telefonische coaching: Bij crisis (optioneel)
• Duur: 6-12 maanden

Kosten: Vergoed via basisverzekering (eigen risico + mogelijk eigen bijdrage)

DBT Zelfhulp

Boeken:
• "De DBT vaardigheden werkboek" - Nederlandse vertaling
• "DBT Skills Training Manual" - Marsha Linehan
• "The Dialectical Behavior Therapy Skills Workbook"

Apps:
• DBT Coach
• DBT Diary Card & Skills Coach

Online:
• Gratis DBT werkbladen (Google "DBT worksheets Nederlands")

DBT Combineren

DBT + SSRI: Ideale combinatie - medicatie stabiliseert biologie, DBT geeft coping tools.

DBT + Mindfulness: Mindfulness is kern van DBT. Extra mindfulness oefeningen (zoals meditatie apps) kunnen het effect versterken. Het PMDD Veerkracht Programma biedt DBT-vaardigheden en mindfulness oefeningen in een gestructureerd programma met dagelijkse ondersteuning via de PMDD Veerkracht App.

DBT + Leefstijl: PLEASE skill vereist gezonde leefstijl (slaap, eten, beweging). DBT motiveert hiertoe.

Veelgestelde vragen

"Moet ik BPD hebben voor DBT?" Nee! DBT werkt voor iedereen met emotieregulatie problemen, inclusief PMDD.

"Is DBT moeilijker dan CGT?" Beide hebben waarde. DBT geeft meer concrete "tools" voor acute momenten.

"Kan ik DBT zelf leren?" Basisvaardigheden wel (via boeken/apps), maar begeleiding is ideaal voor dieper leren en accountability.

---

*Dit artikel is bedoeld voor educatieve doeleinden. DBT vaardigheden zijn krachtig maar professionele begeleiding is aanbevolen voor optimaal resultaat.*

Laatste update: November 2024 Leestijd: 10 minuten

---

*Dit artikel is bedoeld voor educatieve doeleinden en vervangt geen medisch advies. Bespreek behandelopties altijd met je arts of gynaecoloog.*